فیوم یا بخارات فلزی ذرات ریز و معلقی هستند که در نتیجه تبخیر یا احتراق فلزات به وجود می‌آیند. این ذرات معمولاً در فرآیندهای صنعتی مانند جوشکاری، لحیم‌کاری و ریختهگری تولید می‌شوند و ممکن است شامل اکسیدها، نیتریدها و سایر ترکیبات فلزی باشند.
فیوم‌های فلزی به دلیل اندازه کوچک و قابلیت معلق ماندن در هوا، می‌توانند به راحتی توسط انسان‌ها استنشاق شوند و بنابراین خطراتی برای سلامتی ایجاد کنند، از جمله تحریک ریه‌ها، بروز بیماری‌های تنفسی و مسمومیت‌های مزمن. کنترل و کاهش این بخارات در محیط‌های صنعتی اهمیت زیادی دارد تا از عوارض بهداشتی جلوگیری شود. در این مطلب به بررسی انواع فیوم و مضرات و بیماری‌های ناشی از آن و نکات ایمنی برای پیشگیری می‌پردازیم.
فیوم چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
فیوم یا بخار فلزات (دُمه فیوم) به ذرات ریز و معلقی گفته می‌شود که از فرایندهایی مانند ذوب، جوشکاری و دیگر فرآیندهای صنعتی تولید فلز، به‌وجود می‌آیند. این ذرات معمولاً به اندازه نانومتر تا میکرومتر بوده و می‌توانند شامل عناصر مختلف فلزی باشند. زمانی که فلزات تحت حرارت بالا قرار می‌گیرند، از حالت جامد به بخار تبدیل شده و سپس با سرد شدن، به صورت ذرات ریز بر روی سطوح مختلف نشسته یا در هوا معلق می‌گردند.
ایجاد فیوم‌ها معمولاً در فرآیندهای صنعتی نظیر جوشکاری، آهنگری و فولاد‌سازی اتفاق می‌افتد. در این فرآیندها، حرارت بالا به ماده‌ی فلزی اعمال می‌شود و این حرارت باعث تبخیر برخی از اجزای فلز و تولید بخار فلزی می‌گردد. این بخارها ممکن است در تماس با محیط سرد جمع شده و به شکل ذرات ریز یا دُمه فیوم درآیند. همچنین، دما و ترکیب شیمیایی فلزات و شرایط محیطی (مانند وجود اکسیژن) نیز بر روی میزان و نوع بخار فلزی تولید شده تأثیرگذار است.
مواد موجود در فیوم‌های فلزی
فیوم‌های فلزی ناشی از جوشکاری و تراشکاری شامل مجموعه‌ای از ذرات و گازهای مضر است که در این فرایندها تولید می‌شود. این مواد می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
این مواد می‌توانند به تنفس، پوست و سیستم عصبی آسیب برسانند، بنابراین کنترل کیفیت هوا، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و طراحی مناسب حوزه کار از اهمیت بالایی برخوردار است.
خطرات بخار فلزات (دُمه فیوم) بر سلامتی
دُمه فیوم یا بخار فلزات می‌تواند به‌طور جدی بر سلامت انسان تأثیر بگذارد. این ذرات بسیار ریز، که معمولاً در اندازه نانو قرار دارند، می‌توانند به راحتی وارد سیستم تنفسی شوند و بافت ریه و دیگر ارگان‌های داخلی بدن را تحت تأثیر قرار دهند.
قرارگیری مکرر یا طولانی‌مدت در معرض این دُمه ها ممکن است باعث بروز بیماری‌های تنفسی مانند برونشیت، آسم و حتی سرطان ریه شود. همچنین این ذرات می‌توانند به دستگاه گوارش و سیستم عصبی نیز آسیب برسانند و باعث ایجاد اختلالات سیستمیک شوند.
علاوه بر تاثیرات تنفسی، دُمه فیوم فلزات می‌تواند موجب مسمومیت‌های حاد و مزمن در بدن شود. برخی فلزات سنگین مانند سرب، کادمیوم و جیوه به‌طور خاص خطرناک هستند و می‌توانند به تجمع در بافت‌های مختلف بدن منجر شوند، که این امر باعث بروز مشکلاتی نظیر آسیب کلیوی، اختلالات عصبی و تغییرات رفتاری می‌شود.
در نهایت، آگاهی از خطرات این دُمه ها و اتخاذ تدابیر ایمنی مناسب، نظیر استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و سیستم‌های تهویه مناسب در محیط‌های کاری، ضروری است تا از اثرات مضری که می‌توانند بر سلامت انسان بگذارند، جلوگیری شود.
- بیماری‌های تنفسی
- التهاب ریه (پنومونیت)
- بیماری ریه مزمن (COPD)
- آسم شغلی
- سیلیکوز (در صورت وجود سیلیس در بخارات)
- مسمومیت فلزی
- مسمومیت با سرب
- مسمومیت با کادمیوم
- مسمومیت با روی
- مسمومیت با جیوه
- بیماری‌های قلبی و عروقی
- افزایش خطر بروز بیماری‌های قلبی
- فشار خون بالا
- بیماری‌های پوستی
- درماتیت تماسی
- سوختگی‌های شیمیایی
- سرطان
- افزایش خطر بروز برخی انواع سرطان (مانند سرطان ریه)
- بیماری‌های عصبی
- اختلالات عصبی ناشی از مسمومیت فلزی
- عفونت‌های دستگاه تنفسی
- افزایش خطر عفونت‌های تنفسی
- اختلالات ایمنی
- کاهش عملکرد سیستم ایمنی
برای کاهش خطرات ناشی از این فیوم‌ها، استانداردها و ضوابط ایمنی متعددی وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:
- مدیریت زباله
- جمع‌آوری و مدیریت صحیح زباله‌های حاصل از فیوم‌ها به شیوه‌ای که کمترین خطر را داشته باشد.
- آموزش و آگاهی
- کارگران باید در مورد خطرات کار با فلزات، روش‌های صحیح کار، و نحوه استفاده از تجهیزات ایمنی آموزش ببینند.
- استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE)
- استفاده از ماسک‌های تنفسی مناسب، عینک‌های ایمنی، دستکش و لباس‌های محافظ برای جلوگیری از تماس با فیوم‌ها الزامی است.
- کنترل منبع
- به کارگیری تکنیک‌های کنترل منبع مثل استفاده از تجهیزات جوشکاری با تکنولوژی‌های پیشرفته که فیوم کمتری تولید می‌کنند.
- تهویه مناسب
- طراحی سیستم‌های تهویه مناسب برای کاهش غلظت فیوم‌ها در محیط کار، شامل هودهای محلی و سیستم‌های تهویه کلی.
- نظارت و ارزیابی
- انجام ارزیابی‌های دوره‌ای از کیفیت هوای محیط کار و اندازه‌گیری غلظت فیوم‌ها برای اطمینان از رعایت حد مجاز آلودگی.
- برچسب‌گذاری و اطلاعات مواد
- برچسب‌گذاری مناسب مواد شیمیایی و ارائه اطلاعات ایمنی به کارگران.
- اقدامات اضطراری
- تدوین برنامه‌های اضطراری برای مواجهه با حوادث ناشی از فیوم‌ها و برگزاری تمرینات منظم.
- رعایت استانداردهای ملی و بین‌المللی
پیروی از استانداردهای ملی و بین‌المللی مناسب مانند OSHA (اداره ایمنی و بهداشت شغلی ایالات متحده) و ACGIH (کمیته مشاوره علمی و بهداشت صنعتی) و سایر دستورالعمل‌های مرتبط.
با رعایت این استانداردها و ضوابط، می‌توان خطرات ناشی از فیوم‌های فلزی را به حداقل رساند و ایمنی محیط کار را تضمین کرد.
سخن آخر
دمه فیوم یا بخارات فلزی به خارج شدن ذرات ریز و بخارات ناشی از فرآیندهای صنعتی مانند جوشکاری، برش و ذوب فلزات اشاره دارد. این ذرات می‌توانند شامل ترکیبات مختلفی از فلزات سنگین مانند سرب، نیکل و کروم باشند که در صورت استنشاق، به شدت برای سلامت انسان مضر هستند.
بخارات فلزی می‌توانند باعث بروز مشکلات تنفسی، بیماری‌های ریوی و حتی سرطان شوند. بنابراین، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب و سیستم‌های تهویه مناسب در محیط‌های کاری، برای کاهش مواجهه با این خطرات ضروری است. همچنین، رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و ایمنی در صنایع نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
